Framhjàhald

 

(Tekið skal fram að nöfnin í þessum pistli eru tilbúin, en byggt er á raunverulegum reynslusögum)

 

Maríu er mikið niðri fyrir. Hún fær sér sæti í sóffanum í viðtalsherberginu og byrjar að gráta. Maðurinn hennar er niðurlútur, flóttalegur, segir ekkert en horfir vandræðalega út um gluggann. Svo sest hann við hlið konu sinnar. Eftir að hafa grátið í nokkurn tíma, nær María tökum á grátnum og segir með ekka: „Traust og trúnaður er mikilvægasti hluti hjónabandsins hefði ég haldið. Við Eyvi, Eyjólfur maðurinn minn, hétum hvort öðru því að vera trú þegar við giftum okkur, eða það minnir mig alla vegana! Ég hélt alltaf að við værum sammála um hvað trúnaður þýddi. Að enginn ætti að fá að komast upp á milli okkar! Að kynlífið, nálægð og heiðarleiki ætti að tengja okkur saman. Að við værum bara fyrir hvort annað. Ég get ómögulega skilið á milli andlegs og líkamlegs trúnaðar. það eru bara tvær hliðar á sama máli. Þess vegna finnst mér það svo sárt að hann skuli hafa svikið mig, haldið framhjá mér“.

 

Brostinn trúnaður

Flestir eru án efa sammála Maríu. Traust og trúnaður eru grundvallaratriði í hverju sambandi. Samt vitum við að bæði karlar og konur brjóta þennan trúnað. Kannanir sýna að ákveðinn hluti karla og kvenna hafa átt í ástarsamböndum samhliða sambúð eða hjónabandi. Fæstir í sambúð eru kannski hissa á þessu. Það kostar bæði vilja og staðfestu að vera trúr. Og þó að bæði vilji og staðfesta séu fyrir hendi, þá dragast bæði karlar og konur að öðrum en maka sínum, gefa öðrum auga, daðra, „svona í mesta sakleysi“. Það væri kannski allt í lagi að viðurkenna þessa staðreynd, það eitt og sér myndi fyrirbyggja framhjáhald. Því oft er það einhver óljós spenningur sem er kveikjan að framhjáhaldinu, spenningur sem aftur breytist í samviskubit og vanlíðan hjá mörgum eftir að framhjáhaldið hefur átt sér stað. Á ýmsum tímabilum lífsins þramma margir í gegnum sprengjusvæði hvað þetta varðar, meðvitað og ómeðvitað. Freistingarnar leynast víða. Og margir framkvæma þá þvert á fyrri heit. Framhjáhald er eitt það versta sem komið getur fyrir samband og leiðir margt illt af sér. Það ætti enginn að hafa framhjáhald í flimtingum. Framhjáhald hefur eyðilagt allt of mikið bæði fyrir einstaklingum og heilu fjölskyldunum til þess.
Stundum halda menn því fram að hliðarspor í hjónabandinu sé nú bara ágætt og til þess fólgið að hleypa nýjum eldi í kulnaðar glæður. Aðrir segja að það sé jafnvel hollt og til marks um sjálfstæði parsins í sambandinu og umburðarlyndi. En þau pör sem hafa upplifað framhjáhald í sínu eigin sambandi myndu ekki lýsa því svona fjálglega. Framhjáhald er rótin að gagnkvæmri vantrú, afbrýðisemi og biturleika. Þegar traustið er rofið eiga flestir erfitt með að vinna sig út úr ástandinu sem skapast. Að halda áfram í sambandinu krefst gríðarlegrar vinnu.

 

María og Eyjólfur

„Við verðum að fá að tala við einhvern“ sagði María. „Við erum búin að tala og tala um þetta og ég þoli þetta ekki lengur“. Þau eru í kringum fertugt hjónin og segjast og eiga þrjú börn. Ég spyr Eyjólf hvað hefði komið fyrir. Fram til þessa hefur hann þagað, en nú er eins og að hann vakni. Eyjólfur segir frá því í mestu rósemi að hann hefði verið í viðskiptaferð á vegum fyrirtækisins sem hann starfar fyrir, og í þeirri ferð hefði hann haldið framhjá. Það hafi verið gleðskapur í hópnum að loknum vinnudegi og eitt hafi leitt af öðru. Ein konan í hópnum sem hann hafði unnið með lengi og þekkti vel og svo hann………….., ja, þetta bara gekk svona. Þetta hafi verið ein nótt og hann hafi ekkert meint með þessu, þetta bara gerðist. Samt hafði þetta ekki verið neitt slys, hann vissi alveg hvað hann var að gera, og samstarfskonan líka. Þegar hann kom heim aftur, hefði hann ekki getað sagt Maríu strax frá því sem hafði gerst. Hann vissi ekki þá hvað hann ætti að gera, hefði gefið sér góðan tíma til að hugsa málið. En svo gat hann ekki þagað um þetta lengur og þá sagði henni „leyndarmálið“. Þó að Eyjólfur segi rólega frá í fyrstu, þá á hann greinilega erfitt með að tala um það sem gerðist.
María segist hafa fengið lost þegar hún heyrði hvað hafði gerst. „Ég var miður mín, fannst ég hafa verið svikin og leið eins og einhver hefði traðkað á mér með skítugum skónum. Mér finnst ég einhvervegin vera skítug, og Eyjólfur líka, sérstaklega hann! Ég get ekki snert hann. Ég er ofsalega reið, ofsalega sár”. Svo byrjar hún að gráta á nýjan leik.

 

Framhaldið

Þetta samtal okkar varð síðan upphafið að mánaðarlöngu ferli, þar sem við hittumst reglulega, ég, María og Eyjólfur, til þess að ræða málin og finna flöt fyrir þau að halda áfram í sínu hjónabandi. Það vildu þau bæði, þrátt fyrir allt. Þó var María ekki alltaf jafn viss með það og sveiflaðist frá löngun til að sættast yfir í hatur á manni sínum. Eyjólfur vildi meina að hann hefði gert hreint fyrir sínum dyrum og taldi best „byrja upp á nýtt“ eins og hann orðaði það. Hann vildi alls ekki skilnað. En þar var María eins og fyrr segir oft á öðru máli þó svo að hún hefði samþykkt að koma og ræða við ráðgjafa.
Viðbrögð hennar voru mjög sterk og svo fór að hún sá eiginlega engan tilgang í því að búa áfram með Eyjólfii. Framhjáhaldið hafði líka gerst einmitt á því tímabili þegar henni hafði fundist sér liði betur en um langt skeið þar á undan. Það varð til þess að magna vonbrigðin og svikin í hennar huga. María sagði í þessum samtölum að hún væri í raun örvæntingarfull, fyndist allt lífið vera hrunið. Hún upplifði sig sem fórnarlamb! Hún sagði að í hvert sinn sem Eyjólfur færi að heiman, fylltist hún af angist, afbrýðisemi og svartsýni sem tæki frá henni allan þrótt og alla lífsgleði. Hún var líka reið yfir því að þetta skildi koma svona hart niður á henni, að sér liði svona illa. Var það ekki Eyjólfur sem hafði svikið hana? Átti hann þá ekki að þjást meira en hún? Hann var bara leiður yfir því að hún tæki þessu svona illa og að hún vildi stöðugt vera að tala um þetta aftur og aftur, að hún vildi fá að vita nákvæmlega hvað hefði gerst, hvernig allt hefði verið, hvernig þau „hefðu gert það”, hvort hann elskaði þessa mellu o.s.frv. .

Þetta tal Eyjólfs þoldi María aftur á móti ekki að heyra. Hvers vegna gat hann ekki skilið hana? Og svo fannst henni Eyjólfur ekki sjá nógu mikið eftir því sem hann hafði gert. Hann var vissulega fullur iðrunar upp að vissu marki, en hélt fast við að hann tæki fulla ábyrgð á því sem hefði gerst. Hann var sem sagt leiður yfir því að það sem hann hafði gert skyldi koma svona niður á hjónabandi þeirra Maríu. En framhjáhaldið var ekkert slys eins og hann hafði líka sagt mér. Hann vildi það sjálfur þegar það gerðist. Það gat María ekki fyrirgefið honum og tók þennan punkt upp aftur og aftur. Í svona aðstæðum mætti ætla að flestir einfaldlega skildu, að engin von væri fyrir sambandið. En María og Eyjólfur ákváðu samt að reyna áfram í ákveðinn tíma. Þess vegna höfðu þau reyndar leitað sér ráðgjafar til að byrja með, þó svo að Maríu fyndist eitt um hjónabandið eina stundina og annað þá næstu. Eyjólfur grátbað Maríu um að treysta sér en það var til of mikils mælst á þessu stigi sagði hún. Hann gerði sér loksins grein fyrir því að hann hefði stofnað öllu lífi þeirra í voða.

María og Eyjólfur eru ekkert einstök. Þeirra fjölskylda gekk í gegnum erfiðleika sem margar fjölskyldur þekkja og hafa reynt. En hvað veldur því að slíkt gerist? Hér eru nokkrar óvísindalegar vangaveltur um ástæður framhjáhalds sem hver og einn lesandi getur íhugað með sjálfum sér.

 

Væntingar

Öll berum við ákveðnar væntingar til hjónabands og sambúðar. Við væntum þess t.d. að í hjónabandinu okkar munum við eignast maka sem elskar okkur og sýnir okkur vináttu. Við vonumst eftir tryggð og trúnaði í sambandinu okkar og eftir fullnægjandi kynlífi. En lífið verður sjaldan eins og væntingarnar sem við gerum okkur til þess. Og iðulega er það svo að þó að við komum inn í samband með okkar drauma og vonir, þá þekkjum við ekki til væntinga og drauma maka okkar.

 

Hversdagurinn

Ástarbriminn og spenningurinn sem við fundum fyrir í upphafi sambúðarinnar eða þegar við fyrst urðum ástfanginn minnkar með tímanum. Vaninn og grámygla hversdagsins fyllir dagana og næturnar með. Og flestir hafa í nægu að snúast. Börnin, vinnan, áhugamálin og heimilishaldið tekur allan tímann frá okkur og lítill tími er aflögu fyrir ástarsambandið. Þannig líður flestum á vissum tímabilum lífsins. En við getum vanist flestu og reynt að lifa af þessi erfiðu tímabil sem allir ganga í gegnum, meira að segja þó að það þýði að draumar okkar rætist ekki eins og við hefðum þó viljað. Þannig lifa margir lífi sínu, áfallalaust að mestu, við kaffiþamb og sjónvarpsafþreyingu. Kynlífið er slappt þegar best lætur en ekkert þess á milli. Hrynjandi hversdagsins gefur okkur öryggiskennd og tilgang með lífinu og það er okkur og börnunum okkar mikilvægt.

En eitthvað vantar…………..

 

Spenna í lífinu

Bæði konur og karlar geta meðvitað og ómeðvitað óskað sér innst inni annarrar tilveru en þeirrar sem hér var dregin upp. Hversdagslífið nægir ekki. Þau vilja lifa fjölbreyttara lífi, vilja hafa spennu og eftirvæntingu í tilverunni og spyrja sig efalasut oft yfir uppvaskinu, í röðinni í bankanum eða þegar börnin halda fyrir þeim vöku með gráti: „Var þetta allt og sumt sem lífið hafði upp á að bjóða?“
Lífsgildi mælast ekki aðeins í peningum heldur einnig í hamingju sambúðar. Hamingjuleitin er drifkraftur lífsins. Áhrif frá fjölmiðlum og auglýsingum ýta undir óánægjuna og trúnna á að til sé eilíf hamingja og eilífur ástarbrimi. Margir gefast upp á því að finna það sem þeir eru að leita að í því sambandi sem þeir eru í. Þeir upplifa þar aðeins bæði tilbreytingarleysi, einmanaleika og skort á skilningi leita því uppi annan félaga. Og þar með er framhjáhaldið staðreynd. Þráin eftir hlýju og spennu hrekur mann burt frá þeim sem ætti að vera manni næstur. Þannig hefur samfélag við vinnufélaga af gagnstæðu kyni orðið mörgum hjónaböndum ógnun, sérstaklega þar sem haldin eru makalaus vinnustaðapartý og veislur. Vinnufélaginn er alltaf hress og spennandi og gerir ekki þær kröfur sem heimilið gerir. Framhjáhald verður síðan að veruleika án þess að viðkomandi endilega hafi ætlað sér það. Eða hvað?

Það eru aftur til þeir sem í samtölum við hjónaráðgjafa segja að þeir hafi fyrst uppgötvað hvað það var sem þeir söknuðu í sambúð sinni þegar þeir héldu framhjá. Þess vegna eru þeir í raun hissa á eigin framkomu. Um leið kenna þau maka sínum um hvernig komið er , alla vega að hluta til og segja : „Ég hef ekki fengið það út úr sambandi mínu við maka minn sem ég vildi. Þess vegna tók ég þetta hliðarspor.“

 

Þörfin fyrir að vera einhvers metinn

Hjónaband og sambúð getur orðið svo hversdagslegt fyrirbæri að makarnir fara að líta á hvort annað eins og hluta af innréttingunni. Allir hafa þörf fyrir að vera einhvers virði, að vera einhvers metnir, að eftir þeim sé tekið. Að hitta einhvern annan en makanna sem hefur áhuga fyrir manni og hefur e.t.v. sömu áhugamál, getur verið spennandi og kitlandi. Þá getur maður líka talað um vandamálin heimafyrir án skuldbindinga, orðað það sem maður leggur ekki í að segja við maka sinn. Ef úr verður ástarsamband við þennan þriðja aðila, þá er makinn bara orðinn að enn stærra vandamáli, því þá bætist pukur og samviskubit við vandamálin sem voru fyrir í sambúðinni. Og þá er stutt í skilnaðinn og upplausn gömlu fjölskyldunnar.

Sú trú að makinn eigi að uppfylla alla drauma og vonir manns eyðileggur mörg sambönd. Margir segja aldrei frá væntingum sínum í sambúðinni en loka sig bara inni í skel þegar þessar óorðuðu væntingar uppfyllast ekki. Og þar með er parið læst í tilveru sem er ófullnægjandi fyrir báða aðila. Hvorugur þorir að orða hugsanir sínar af ótta við upplausn og deilur. Í staðinn leita menn út fyrir sambúðina í þeirri vissu að þar sé grasið grænna. Og það á við bæði í rúminu og á öðrum sviðum.

 

Er ég enn ungur/ung?

Þau eru ekki svo fá samböndin sem lenda í erfiðleikum vegna framhjáhalds þegar komið er fram á „miðjan aldur“. Þá er eins og vakni einhver þörf hjá sumum fyrir að fá staðfestingu á því að maður sé nú enn ungur og gjaldgengur. Þetta hefur verið kallað „grái fiðringurinn“ í gríni. Margir eiga erfitt með að sætta sig við að hrukkunum fjölgar, hárunum á höfðinu fækkar eða þau grána og bílhringir taka að hlaðast upp á vissum stöðum líkamans. Þetta á við um bæði konur og karla. Æskudýrkun samtímans ýtir undir þessa sjálfsmyndarkreppu hins miðaladra. Allir eiga að vera ungir, fallegir og eftirsóknarverðir. Auglýsingar skapa þá mynd af raunveruleikanum að verðleiki einstaklingsins miðist við útlit.

Ef síðan yngri karl eða kona gefur hinum miðaldra undir fótinn styrkist sá hinn sami í þeirri trú að „maður sé nú enn gjaldgengur“, einhvers virði. Það eru ófáir sem vilja sanna sjálfan sig með því að taka hliðarspor í hjónabandinu. En oftast kemur fljótlega í ljós að það er erfitt að lifa í einhverri ímynd sem ekki er maður sjálfur. Margir hafa þannig glatað blæði maka sínum og sjálfum sér þegar glansmyndin og nýjabrumið fer af sambandinu við ástkonu eða ástmann. Þá rennur upp það ljós að aldur segir ekki allt og útliðið ekki heldur og að makinn fyrrverandi var það sem í raun og veru gaf lífinu gildi. Því enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur.

 

Ótti við að bindast

Ýmsir upplifa hjónaband og sambúð sem bindingu er þeir telja að útiloki sig frá bjartari hliðum tilverunnar. Þessir hinir sömu óttast að verða háðir maka sínum og þar með auðsæranlegir og ósjálfstæðir. Að gefa sig þannig ástinni á vald veldur kvíða gagnvart afleiðingunum. Kannski hafa þeir áður farið illa út úr ástarsambandi. Svo eru líka þeir einstaklingar sem vilja ráða sér sjálfir í einu og öllu og hafa ekki áhuga á að gefa af sér í sambandinu. Þeir vilja aðeins njóta, fá eitthvað fyrir sinn snúð en vilja ekkert leggja að mörkum á móti. Samt hafa þeir ekki styrk til þess að taka frumkvæðið og slíta sambúðinni eða hjónabandinu. Hvað sem veldur, þá nota þeir þriðja aðila til þess að svíkja heit sín og brjótast þannig út úr sambandi sem þeir vilja ekki lengur vera þátttakendur í. Framhjáhaldið verður þá einskonar tæki, aðferð til að losa sig við maka sinn, fjölskyldu og skuldbindingar. Það versta sem þessir aðilar vita er sú staða sem kemur upp, þegar makinn þrátt fyrir allt vill „reyna áfram“.

Það er reyndar ekki hægt að vera í ástarsambandi og búa saman sem par án þess að verða háður maka sínum á einhvern hátt. Og það er reyndar alls ekki neikvætt, heldur getur það þvert á móti verið af hinu góða. Að elska er að gefa sig öðrum á vald. Þar með verður maður líka auðsæranlegur. Að elska er að treysta öðrum fyrir tilfinningum sínum. Það er ekki hægt að elska með skilyrðum.

En málin eru sjaldan eins einföld og sú mynd sem hér hefur verið dreginn upp af þeim sem ekki vill binda sig. Margir sem hafa haldið fram hjá maka sínum, bera þá reynslu með sér í gegnum tilveruna sem þunga byrði. Vonbrigðin með sjálfan sig og samviskubit gagnvart makanum verður að sári sem seint grær. Og framhjáhaldið verður sjaldan til þess að einfalda hlutina heldur þvert á móti magnar það upp þann vanda sem fyrir var. Og nú er auk þess kominn nýr aðili, jafnvel ný fjölskylda til sögunnar, þ.e. sá sem haldið var framhjá með og öll hans mál.

 

Að lokum

Trúnaður er grundvallaratriði í hverri sambúð og hverju hjónaband eins og í öðrum samskiptum í lífinu. Ef við gerum okkur grein fyrir því, þá getur það gefið okkur tækifæri til að upplifa ríkt og heitt ástarsamband með þeim sem við höfum kosið að tilheyra og lifa lífinu með. Þannig getur ástin styrkst og staðist erfiðleikana sem enginn sleppur við. Og þá getum við auðveldlega staðist allar freistingar þegar þriðji aðili kitlar hégómagirndina. Þá fáum við líka kraft til þess að láta okkar eigin ákvarðanir ráða vali okkar í lífinu, líka ef við erum að því komin að missa stjórnina. Því þá veljum við að halda fast í það sem við eigum. Og við gerum það fyrir okkur sjálf, fyrir maka okkar og fyrir fjölskyldu okkar.