Nęr- dauša-reynsla er grófleg žżšing mķn į ensku skilgreiningunni Near death experience. Žaš er erfitt aš skilgreina og skżra hvaš įtt er viš meš nęr-dauša-reynslu. Meš einhverjum fyrirvörum mį žó segja žetta: Nęr- dauša -reynsla er reynsla žess einstaklings sem hefur veriš viš daušans dyr, hefur dįiš ķ lęknisfręšilegri merkingu, en hefur sķšan snśiš aftur til lķfsins, veriš endurlķfgašur, og vitnar um aš hann hafi veriš einhversstašar annars stašar en ķ myrku mešvitundarleysi hins dįna lķkama.
Žaš eru til fjölmargar reynslusögur sem lśta aš žessu. Sumir segja svo frį aš žeir hafi fariš į einhvern hįtt śt śr lķkamanum og séš sjįlfa sig aš ofan, horft nišur śr loftinu į skuršarboršiš, žar sem lęknar böršust viš aš endurlķfga dįinn lķkamann. Žeir hinir sömu lżsa žessu feršalagi mešvitundarinnar utan lķkamans sem hęgfara svifi, eins og hitastreymi sem ber žį upp og lętur žį svķfa utan og ofan žess sem er aš gerast ķ kringum žį. En svo eru önnur sem vitna um allt öšruvķsi feršalag. Žau segja svo frį aš žau hafi feršast į miklum hraša gegnum einhverskonar göng, oft ķ įtt aš sterkum ljóskjarna, stundum ķ įtt aš fjölskyldu og vinum sem hafa lįtist fyrir löngu.
Lżsing ķ smįatrišum
Sum žeirra sem upplifa sig svķfandi yfir lķkama sķnum į skuršarborši geta stundum lżst ķ smįatrišum žvķ hvaš var um aš vera ķ skuršstofunni. Hin, sem efast um aš žessi reynsla hafi įtt sér staš ķ raun og veru, benda gjarnan į aš žarna hafi undirmešvitund sjśklingsins lķklegast veriš aš verki. Sjśklingurinn sé bara aš endurspila gamlar minningar śr kvikmyndum eša sjónvarpsžįttum eša fyrri reynslu sķna af spķtalavist. Žaš sé vķsindalega sannaš aš mešvitundin geti ekki veriš fyrir hendi utan lķkamans. Žess vegna hljóti žessi reynsla aš eiga sér ešlilega skżringu. Mašurinn sé ašeins tölva. Mešvitundi sé eins og tölvuforrit. Žegar rafmagn fer af tölvunni slokknar į forritinu.
Um allan heim eru samt til frįsagnir karla og kvenna sem bśa aš žessari reynslu. Frįsagnir žeirra hafa margar veriš skrįšar og rannsakašar og gefnar śt. Slķkar rannsóknir voru sérstaklega višamiklar į sjöunda og įttunda įratug sķšustu aldar, žó nokkuš hafi dregiš śr žeim sķšan. Žį var lķka mikill almennur įhugi į žessum mįlefnum, en fjaraš hefur undan honum hin sķšari įrin. Svo nefnd sé ein žekkt rannsókn, žį gaf sįlfręšingurinn Raymond Moody śt rannsóknir sķnar įriš 1975 ķ bók sem hann nefndi Life after life, eša Lķfiš eftir lķfiš, en hśn varš metsölubók og var mešal annars žżdd į ķslensku. Žar ręddi Moody viš fjölda sjśklinga og skrįši sögu žeirra og reynslu.
Allir höfšu sjśklingarnir upplifaš eftirfarandi aš sögn Moody:
- Undarleg hljóš: Suš eša hringing samfara žeirri vissu aš mašur vęri lįtinn.
- Friš og lausn undan žjįningu: Sś žjįning sem fylgdi sjśkdómi eša ašgerš sem sjśklingur gekkst undir hvarf um leiš og mešvitundin yfirgaf lķkamann. Alger frišur fylgdi ķ kjölfariš.
- Mešvitund fyrir žvķ aš vera utan lķkamans: Hinn deyjandi fékk žį tilfinningu aš hann svifi śt śr lķkamanum hann horfši į lęknana aš ofan, og honum leiš vel.
- Göngin: Margir vitnušu um göngin aš žeir löšušust aš dimmum göngum og fóru ķ gegnum žau į miklum hraša. Viš endi ganganna skein bjart ljós.
- Ljósverur: Žegar komiš var śt śr göngunum sögšust sumir sjśklingar męta lįtnum einstaklingum sem ljómušu af innra ljósi. Gjarnan voru žetta lįtnir įstvinir sem komu til aš taka į móti žeim.
- Ljósveran eina: Eftir aš hafa hitt ljósverurnar mörgu bar hinn lįtna fyrir eina skķnandi andlega veru sem viškomandi upplifši sem Guš, Jesśs eša ašra trśarleg vera.
- Andstaša viš aš snśa aftur: Ljósveran sagši hinum lįtna aš hann yrši aš snśa aftur til lķfsins. Stundum fékk viškomandi aš velja hvort hann sneri aftur eša héldi įfram inn ķ ljósiš. Žaš var fyrst og fremst umhyggja fyrir įstvinum į jöršinni sem réši žeirri įkvöršun, ef hśn gafst.
Ķslenska hliš mįla
Hér į Ķslandi var lögš nokkur stund į rannsóknir ķ žessum fręšum į lišinni öld. Žar fór fremstur ķ flokki dr.Erlendur Haraldsson, fyrrum prófessor viš Félagsvķsindadeild Hįskóla Ķslands. Hann ritaši bókina At the Hour of Death įsamt Karlis Osis, en hśn kom śt kom įriš 1977. Hśn var gefin śt hér į landi 1979 undir heitinu Sżnir į dįnarbeši. Karlis Osis var forstöšumašur rannsóknardeildar American Society for Psychical Research.
Žeir Erlendur og Osis nįlgušust žessar frįsagnir į annan hįtt en Moody. Moddy sagši sögu žeirra sem höfšu dįiš en sķšan veriš endurlķfgašir. Erlendur og Osis fjöllušu um sżnir fólks rétt fyrir andlįtiš. Erlendur hélt žessum rannsóknum įfram og gaf mešal annars śt įriš 1978 bókina Žessa heims og annars könnun į dulręnni reynslu Ķslendinga, trśarvišhorfum og žjóštrś, og Lįtnir ķ heimi lifenda, nišurstöšur rannsóknar um reynslu Ķslendinga af lįtnu fólki, įriš 2005.
Ekki mį gleyma aš nefna rannsóknir hjartalęknisins Michael Sabom sem hann gaf śt įriš 1982 ķ bók sinni Recollections of death: A medical Investigation. Hann hafši lesiš bók Moodys og fannst hśn ekki nęgilega vķsindalega fram sett. Žaš merkilegasta viš bók Saboms er aš mķnum dómi višbętir aftan viš megintexta. Ķ višbętinn skrįši hann frįsagnir tuttugu og įtta sjśklinga sem höfšu lįtist og snśiš aftur og lżstu upplifun sinni af annarri vķdd, tilvist handan žessa skynheims okkar. Um žį vķdd og gerš hennar voru žeir ótrślega sammįla.
Tvennt einkenndi allar frįsagnir žeirra. Annaš mętti kalla vešurfarslżsing. Hitt var lżsing į sveit eša sveitalegu umhverfi. Annar helmingur žessara 28 sjśklinga taldi sig hafa séš umhverfi sem var ekkert nema himinn. Himininn ķ žessari handanveröld lķktist hinum jaršneska himni. Hann var blįr, sólin skein en lķka sįst ķ stöku skż. Jafnvel žoka var į sveima einhverstašar ķ nįnd. Tveir sjśklingar sem höfšu sérstakan įhuga į vešurlżsingum tölušu um blįan himinn meš stöku skżi ķ nįnd.
Hinn helmingur žeirra sem lżstu reynslu sinni af žessari handanveröld sögšu frį göršum, gręnu tśni eša engjum žar sem sįst ķ einhverskonar hliš. Žessar himnesku lendur voru aš mestu leiti óbyggšar. Žaš sįst ekki ķ nein hśs, dżr eša persónur. Ašeins endalaus tśn og engi og garšlendi. Nokkrir sögšust žó hafa skynjaš bśfénaš į beit, og einhverjir höfšu tekiš eftir fólki af öllum žjóšernum viš einhverja išju.
Hvaš žżšir žetta?
Žaš er hęgt aš tślka žessar sżnir meš żmsu móti. Sjśklingarnir gętu veriš aš upplifa eitthvaš alveg einstakt, eitthvaš sem žeim žyrkir stórkostlegt, en er žeim um leiš algerlega framandi. Žeir tślka žessa reynslu sķna samkvęmt eigin hugmyndum um himnarķki eša lķfiš eftir daušann. Žannig tślka sjśklingarnir lķka reynsluna af žvķ aš snśa aftur til heimsins śt frį fyrri reynslu sinni og skošunum. Žeir tala um aš žeim sé į einhvern hįtt kippt nišur ķ gegnum göngin sem įšur voru nefnd.
Vörubķlstjóri lżsti žessum göngum til dęmis eins og pķpulögn eša röraręsi į vegi. Žess vegna mį draga žį įlyktun aš žessi tilvist sé ekki svona eins og hér aš ofan sé lżst. Žetta sé ašeins mannleg tślkun į žvķ sem orš nį ekki yfir.
En svo gęti lķka veriš aš aš hinn lįtni, sjśklingurinn sem dó og var vakinn aftur til lķfsins, hafi raunverulega séš inn ķ tilvistina sem bżšur eftir daušann. Hann vęri žį aš lżsa raunverulegri reynslu. Og žessi tilvist vęri žį raunverulega eins og hann lżsir henni - himinn, sól, skż, engi, tśn, fegurš, dżr, fólk ķ fjarska, hliš. Žessa reynslu er aušvitaš ekki hęgt aš sanna. Žvķ žessa tilvist er ekki hęgt aš rannsaka vķsindalega. Hśn er algerlega utan okkar reynslusvišs ef hśn er til myndi einhver bęta viš.
Ef viš gefum okkur aš reynsla žessara sjśklinga sé sönn og frįsagnir žeirra sömuleišis, žį er žessi tilvist sem žeir segja frį utan okkar heims, į öšru sviši.
Žetta er tilvistarsviš sem viš getum ekki nįlgast fyrr en viš deyjum.
Og žaš er eitthvaš algerlega annaš en okkar heimur.
Ef til vill er žaš einmitt sś stašreynd, aš mešvitund žeirra sem ganga ķ gegnum nęr-dauša-reynslu, losnar undan undan įreitum žessa heims okkar eitt augnarblik, sem veldur žvķ aš žeir geta litiš handan nśverandi tilvistar og inn ķ žį nęstu. Stillt sig inn į bylgjulengd sem vanalega er utan okkar fęris aš stilla okkur inn į. Truflanir lķfsins eru svo miklar. Žetta er ef til vill sama bylgjulengd og dulspekingar alla trśarbragša reyna aš stilla sig inn į. Žetta er bylgjulengd kristinna mystikera, mśslķmskra sśfista og jógameistara bśddista og hindśa. En meira aš segja žeirra skynjun veršur aldrei eins skżr og hinna sem deyja og snśa aftur til lķfsins ķ žessum heimi.
Ekki hafa allir jįkvęšu sögu aš segja af žessari reynslu af tilvistinni handan daušans. Žaš veršur aš nefnast eins og satt er. Ķ einni rannsókn žar sem 700 einstaklingar sögšu frį reynslu sinni af handanvķddinni, lżstu 105 henni henni sem óžęgilegri. Žaš voru žó engir pśkar eša brennandi eldar sem bišu handan ganganna óžęgindin virtust fremur stafa af žvķ hvernig sjśklingarnir sjįlfir litu į žaš sem var aš gerast hvernig žeir mįtu žaš sem žeir sįu. Žeir sįu sömu ašstęšur og hinir sem höfšu jįkvęša upplifun. En žessar ašstęšur virkušu ógnandi į žį af einhverjum įstęšum.
Aš lokum mį ekki gleyma žvķ aš nęr-dauša-reynsla er ašeins innlit ķ ašra tilvist einskonar sżnishorn af daušanum. Viš getum ekki meš vissu vitaš hvert framhaldiš er sżnin endar žegar viškomandi snżr aftur til jaršlķfsins. Žaš er eins og ef viš myndum millilenda į flugvellinum ķ Parķs į leišinni til Ķtaliu. Žį gętum viš ekki komiš heim śr feršalaginu og sagst hafa feršast um Frakkland. En viš gętum alla vega stašfest žaš fyrir vinum okkar aš Frakkland vęri til ķ raunveruleikanum žó svo aš viš hefšum ašeins séš žaš śt um gluggann į flugvélinni stutta stund.
Og svo er žaš spurningin: Er žetta raunverulegur dauši sem hér hefur veriš lżst ef hęgt er aš endurlķfga hinn lįtna? Er hann žį lįtinn? Hvaš er dauši - eins og einn vinur minn, lęknir og įhugamašur um dulsįlarfręši spurši mig aš? Eru žessar myndir og lżsingar sem hér hafa veriš geršar aš umfjöllunarefni, ef til vill ašeins sķšasta skynjun veru sem sķšan slokknar algerlega į, eins og efasemdarmenn halda įn efa fram? Tölvunnar sem kulnar? Svariš fįum viš ef til vill aldrei ķ žessum heimi.
Ég lęt Erlend Haraldsson og Karlis Osis hafa lokaoršiš, sem er fengiš śr bók žeirra Sżnir į dįnarbeši:
Žaš er hvorki raunsętt né ķ anda vķsindanna aš snišganga slķkar (dulsįlfręšilegar) rannsóknir eša lįta sem sś vitneskja, sem fengist hefur um žetta efni, sé ekki til. Sérstaklega į žetta viš žegar grunur leikur į aš nišurstöšurnar bendi til žess aš rķkjandi skošun vķsindanna um daušann sé ekki į rökum reist, og nż žekking kunni žvķ aš valda verulegum breytingum į żmsum svišum (Sżnir į dįnarbeši, Skuggsjį 1979)